Thời Pháp thuộc ít nhạc sĩ nhạc truyền thống được thấy mặt mũi cây đàn Mandoline, một loại đàn thùng bầu dục, cần ngắn tra 4 dây đôi bằng thép, bởi loại đàn chỉ có vài bà đầm già khi rỗi rảnh, ngồi nhà ôm đàn chơi giải muộn.
Chợt năm 1930, tại Rạch Giá có thầy giáo Tiên là người đầu tiên dùng đàn Mandoline để đàn bản Việt.
Lúc bấy giờ bản truyền thống soạn đơn giản, ít có nhấn nhá nên nhờ ngón đàn tươi mướt của thầy giáo Tiên, một số người chơi nhạc truyền thống bắt đầu noi theo mà sử dụng nó, trong đó có người viết bài này.
Tại Sài Gòn, nơi đường Lagrandière (Gia Long) nay là đường Lý Tự Trọng có tiệm làm đàn hiệu MÉLODIA của ông Hội Khanh (một họa sĩ), và nhà sản xuất Trần Đình Thư ở Hà Nội. Đàn sản xuất do hai nơi nầy dáng vóc đẹp, âm thanh tốt, nhưng đàn sản xuất dó nhà làm đàn Trần Đình Thư chốt đầu cần đàn làm cong lại thành hình đầu con dơi, còn phím đàn, thay vì khảm bằng dây thau thì được khảm bằng cọng thủy tinh lấy từ bóng đèn điện, không bị dây đàn làm trầy đầu phím đàn.
Do gợi ý của người chơi, đàn Mandoline được nhà sản xuất móc cần cho lõm phím.
Chưa hài lòng, khoảng năm 1934, dựa vào ý kiến của người chơi đàn, những nhà sản xuất đàn tại đường Hamelin (Hồ Văn Ngà, nay là đường Lê Thị Hồng Gấm) đóng ra đàn Ghi-ta nhỏ hơn Ghi-ta thông thường độ một 10 một 6, móc phím sâu, điều chỉnh khoảng cách của phím theo cung bực nhạc truyền thống và tra 4 dây, gọi là đàn Guitare-Mando, và có người cho nó cái tên là Octavina (danh từ nầy không có mặt Từ Điển)[1].
Thời điểm nầy, có những nhà sản xuất loại đàn nầy như Phùng Dinh, Trần Rắc, Mười Út[2].
Đàn sản xuất do anh Mười Út đóng đẹp, âm thanh trội hơn, phím chính xác so với 2 tiệm Phùng Dinh và Trần Rắc.
Những người chơi đàn Guitare-Mando được nhiều người biết đến là anh Armand Thiều, cựu sinh viện trường Trung học Huỳnh Khương Ninh, anh Hai Duyên Cần Thơ, anh Nguyễn Văn Kế (vũ sư), Anh Bảy Bá (soạn giả Viễn Châu), anh Hai Long.
Khoảng đầu năm 1945, người chơi đàn lại xoay qua dùng đàn Ghi-ta kích thước thông thường, và dần dần đi đến gắng điện khuyết đại âm thanh, và được sung vào đàn đờn sân khấu Cải lương, đồng thời được xem như cây đàn chánh (loader instrument) thay cho đàn Nguyệt, bởi cả Đào, Kép, khi ca, thường lắng nghe đàn Ghi-ta hơn các cây đờn khác.
Đàn thay vì sáu dây, giờ đây bớt đi 1 dây còn lại 5; bởi dây thứ 6, chơi nhạc truyền thống không có nhu cầu.
Nhiều nhạc sĩ chơi Ghi-ta lõm phím vang bóng một thời. Xin đơn cử ra đây một số người mà người viết được biết như:
|
Anh Hai Nén |
ở Xóm Gà | (Gia Định) |
|
Anh Một |
ở Xóm Gà |
(Gia Định) |
|
Văn Vĩ |
Khiếm thị |
|
|
Duy Trì |
Khiếm thị |
|
|
Sáu Khỏe |
Khiếm thị |
|
|
Văn Giỏi |
Khiếm thị |
|
|
Tư Xiếu |
Bến Tre |
|
|
Ba Lích |
Long Xuyên |
|
|
Năm Cơ |
Trà Vinh |
|
| Sáu Hướng | Đồng Tháp |
|
Ngoài sân khấu Cải lương, đàn Ghi-ta lõm phím lẫn đàn vĩ cầm thường xuyên có hiện diện trong ca nhạc Tài tử Nam Bộ, trái với những thập niên 1935 – 1945, người chơi đàn Tài tử Nam Bộ rất là kỵ.
Nhạc sĩ miền Trung và Bắc là tuyệt đối không dùng 2 loại đàn nầy.
Sài Gòn, 25-7-2000
NGUYỄN VĨNH BẢO biên soạn
[1] Mười năm trước đây, trên đài Tiếng nói Nhân dân Thành phố có 2 nhạc sĩ đề cập đến tên Octavina.
Một người cho rằng chữ OCTAVINA gồm 2 chữ octa và vina ghép lại. Octa nghĩa là 8, còn vina là cây đàn vina của Ấn Độ. Người kia nói là vina là Việt Nam. Người xưa chưa có lối ghép chữ như ta thường thấy giờ như VIETCOMBANK, SEAPRODEX, IMMEXCO…
Cây đàn VINA của Ấn Độ thùng đàn tròn phân nửa quả địa cầu, cần dài, tra 7 dây, cộng thêm 13 dây cộng hưởng (13 cordes sympathique). Nó không liên quan gì với đàn Guitare-Mando.
[2] Anh Mười Út! Là tay đàn từ Mandolin sang Guitar-Mando.
Sanh trưởng ở Vĩnh Long. Anh là chồng của Lão ca sĩ Năm CẦN THƠ hiện còn sống và ở Sài Gòn, và là em của chị Ba NIỆM, một tay đàn tranh nổi tiếng vừa đờn vừa ca.
Nguồn: Nguyễn Phúc An. (2019). Đờn ca tài tử Nam Bộ (Khảo và Luận). NBX. Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.
Để lại một phản hồi