1. Giới thiệu về dàn hòa tấu Guitar Festival 2024

Vào mỗi kỳ Saigon International Guitar Festival hằng năm, Khoa Guitare (nay là Bộ môn Guitar – Mandolin thuộc Khoa Nhạc cụ Phương Tây) tổ chức biểu diễn tiết mục hòa tấu hơn 40 đàn guitar với sự góp mặt của các học sinh – sinh viên, cựu học viên và các giảng viên Khoa Guitare, dàn hòa tấu guitar của Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh thường được công chúng biết đến với cái tên Saigon Guitar Ensemble.

Tiết mục hòa tấu lớn thường kéo dài khoảng 15 phút, bài hòa tấu thường có 4 bè, một số bài xuất hiện bè số 5 và bè này thường dùng một đàn guitar baritone (thấp hơn guitar thường 1 quãng 8) hoặc một đàn contrabass hỗ trợ để âm thanh bè trầm đầy hơn. Trong 4 bè chính, mỗi bè thường có 8 hoặc 10 tay guitar, tạo ra âm lượng to hơn, dày hơn. Có thể nói, năng lượng của dàn hòa tấu guitar lớn mang đến không kém gì một dàn nhạc giao hưởng thật sự.

Dàn hòa tấu Guitar Festival được triệu tập từ cuối tháng 6/2024, bắt đầu luyện tập vào ngày 26/6 nhưng lịch tập chính thức bắt đầu từ tháng 7 đến khi Festival diễn ra. Nghệ sĩ Lê Ngọc Niển, người chỉ huy dàn nhạc sẽ phân bè và giao bài đàn cho thành viên dàn hòa tấu tự luyện tập ở nhà, 9 buổi tập ở Nhạc viện chủ yếu là ghép bè, nghe hiệu quả âm thanh và chỉnh sửa sắc thái diễn tấu (dynamic). 

Dưới đây là lịch tập cụ thể:

Video một buổi tập của Festival guitar ensemble. Nguồn: Nghệ sĩ Nguyễn Thanh Huy

2. Tác giả và tác phẩm các tiết mục hòa tấu biểu diễn khai mạc SIGF 2024

Tại SIGF 2024, dàn hòa tấu guitar biểu diễn 3 tác phẩm, cụ thể như sau:

• Francis Kleynjans (b.1951) | Les 4 Points Cardinaux

Francis Kleynjans sinh ra tại Paris vào ngày 15 tháng 4 năm 1951, bắt đầu học guitar cổ điển năm 14 tuổi. Ông đã làm việc với Alexandre Lagoya tại Nhạc viện Quốc gia Paris, và sau đó là với nghệ sĩ guitar nổi tiếng người Venezuela Alirio Diaz. Ông đã nhận được học bổng từ Yehudi Menuhin Fondation. Không chỉ là một nghệ sĩ biểu diễn tài năng mà còn là một nhà soạn nhạc nổi tiếng, ông đã giành Giải nhất tại Cuộc thi Guitar Paris lần thứ 22 cho tác phẩm “A l’aube du dernier jour”. Các tác phẩm của ông bao gồm hơn 700 bản nhạc và được chơi ở khắp mọi nơi trên thế giới. Tại Châu Âu, Francis Kleynjans tham gia các lễ hội uy tín được phát trên đài phát thanh và truyền hình. Ba bản concerto của ông được chơi ở Canada và Hoa Kỳ. Danh sách đĩa nhạc của Francis Kleynjans bao gồm 12 đĩa CD với hơn 300 tác phẩm của ông.

Tác phẩm Les 4 Points Cardinaux nghĩa đen là “4 hướng”, nội dung tác phẩm đúng với nghĩa gốc, gồm có bốn chương mang nhan đề của 4 hướng Bắc (Nord), Nam (Sud), Đông (Est), Tây (Ouest) với trung tâm là nước Pháp. Phía Bắc nước Pháp có nền âm nhạc của bán đảo Scandinavia mang âm hưởng thần thoại Bắc Âu. Phía Nam nước Pháp là nền âm nhạc Tây Ban Nha, đặc trưng là vũ điệu Habanera được nhà soạn nhạc nổi tiếng Bizet sử dụng viết đoạn aria bất hủ trong vở nhạc kịch Carmen. Phía Đông nước Pháp là “cái nôi” âm nhạc Vienne với vũ điệu Valse gợi cảm, sang trọng lấy cảm hứng từ những sáng tác của Johann Strauss II. Phía Tây nước Pháp là nước Mỹ bên kia bờ Đại Tây Dương, tác phẩm kết thúc với điệu ragtime đầy hào hứng của “xứ sở cờ hoa”.   

• Jürg Kindle (b.1960) | Kalimba & Techno

Jürg Kindle sinh năm 1960 tại Glarus (Thụy Sĩ). Ông bắt đầu sự nghiệp âm nhạc của mình với tư cách là một tay trống nhạc rock vào những năm 1970. Là một giáo viên dạy guitar trẻ vào đầu những năm 1980, Jürg bắt đầu sáng tác các tác phẩm cho học sinh của mình. Vào thời điểm đó, có rất ít tài liệu giảng dạy guitar phù hợp để đáp ứng nhu cầu của mạng lưới các trường âm nhạc toàn diện mà sau đó đã trở thành. Sau 40 năm làm giáo viên dạy guitar, nhạc sĩ và nhà soạn nhạc, Jürg Kindle có thể nhìn lại một tiết mục phong phú gồm các tác phẩm dành cho guitar và mandolin, với hơn 100 tác phẩm được xuất bản bởi các nhà xuất bản quốc tế. Trong đó bao gồm khoảng 200 tác phẩm độc tấu, 20 tứ tấu, 12 tam tấu và một số tác phẩm song tấu guitar, các tác phẩm cho dàn nhạc guitar, nhạc thính phòng với guitar, hai buổi hòa nhạc cho dàn nhạc mandolin, cũng như xuất bản một sách giảng dạy guitar và một sách giáo khoa lý thuyết. Các tác phẩm của Jürg Kindle hiện xuất hiện trên khắp thế giới như những tác phẩm bắt buộc tại các cuộc thi guitar và các chương trình hòa nhạc.

Tác phẩm Kalimba lấy nhan đề từ một loại nhạc cụ cầm tay nhỏ gọn mang tên Kalimba, bộ phận cộng hưởng của nhạc cụ là một hộp gỗ và bộ phận tạo âm là những thanh phím bằng kim loại có độ đàn hồi, khi chạm vào các phím tạo ra những âm thanh trong trẻo, vui nhộn như âm thanh của những chiếc hộp âm nhạc (music box) dùng làm quà tặng vào dịp sinh nhật. Kalimba của Jürg Kindle sử dụng đàn Guitar mô phỏng âm thanh của đàn Kalimba bằng cách dùng khăn chèn vào sáu dây đàn tạo ra hiệu ứng âm thanh “etouffe” tương tự như âm thanh của kỹ thuật pizzicato nhưng trong trẻo hơn. Những âm thanh vui nhộn được sắp xếp theo tiết tấu của những vũ điệu Latin rộn ràng như Maxixe, Samba tạo không khí tươi mới, năng động.

Tác phẩm Techno được lấy cảm hứng từ âm nhạc điện tử cùng với những ánh đèn chớp 7 màu thường gặp ở các sân khấu bar, vũ trường. Jürg Kindle dùng âm thanh của đàn guitar mô phỏng hiệu ứng âm thanh của nhạc cụ điện tử, những tiếng trống cái (bass drum), các trống high tom, medium tom và floor tom trên nền tiết tấu 16 beats (16-beat rhythm) hiện đại gây cảm giác phấn khích, lôi cuốn người nghe.

Có thể nói rằng, hai tác phẩm Kalimba và Techno của Jürg Kindle là những tác phẩm âm nhạc guitar hiện đại biểu diễn bằng phong cách guitar cổ điển, tác giả chủ động khai thác hết toàn bộ âm sắc của cây đàn guitar từ bộ gõ guitar (guitar percussion) đến các hiệu ứng âm thanh đặc biệt (như các hiệu ứng etouffe, harmonic, các màu âm tambora), tất cả âm thanh được sắp xếp trên nền tiết tấu 16-beat rhythm, với nhịp phức và nhịp biến đổi. Sự sôi động bùng nổ trong cách thể hiện tao nhã thanh lịch, tạo một trạng thái cân bằng về cảm xúc: không quá sôi nổi kiểu hiện đại, mà cũng không quá cứng nhắc kiểu cổ điển.

3. Một số nhận xét

3.1. Những mặt thuận lợi: Tinh thần kỷ luật, tự giác của các thành viên dàn hòa tấu

Nhìn chung, trong quá trình luyện tập, các thành viên dàn hòa tấu đều phải tự túc mọi việc, từ chi phí đi lại (đổ xăng, gửi xe,…), nước uống đến các phụ kiện guitar (như footstool, guitar support) và trang phục biểu diễn. Riêng ngày khai mạc SIGF 28/8/2024, các thành viên dàn hòa tấu được ban tổ chức hỗ trợ phần ăn nhẹ buổi chiều vì phải luyện tập và tổng duyệt chương trình vào hai buổi sáng – chiều.

Tuy vậy, các thành viên dàn hòa tấu đều tự giác chủ động luyện tập bài vở để thực hiện tốt nhất phần việc của mình, cố gắng không để xảy ra những sai sót cơ bản như đàn sai nốt, sai nhịp làm ảnh hưởng đến phần việc của người khác và tổng thể tác phẩm, chỉ như thế mới có được những buổi luyện tập với hiệu suất cao nhất. Phần thưởng xứng đáng dành cho nỗ lực tập luyện là tiết mục hòa tấu đêm khai mạc 28/8/2024 thành công rực rỡ, nhận được nhiều lời tán dương từ khán giả. 

Có thể nhận xét rằng, các thành viên dàn hòa tấu tham gia biểu diễn vì một lý do duy nhất là đam mê công việc biểu diễn guitar, họ nghĩ rằng việc luyện tập hòa tấu nhằm mục đích nâng cao trình độ biểu diễn, sự kỷ luật trong quá trình luyện tập là mong muốn cống hiến cho khán giả màn trình diễn hay nhất. Sự ủng hộ nồng nhiệt của khán giả là “món ăn tinh thần” để các nghệ sĩ tiếp tục hoạt động nghệ thuật, do đó, nếu những ai quá toan tính sự được mất những lợi ích vật chất, thì sẽ không bao giờ chấp nhận việc luyện tập mất thời gian mà còn phải tự túc mọi chi phí như thế. 

 3.2. Một số khó khăn và hạn chế

Dù có những điểm tích cực, nhưng vẫn tồn tại những mặt hạn chế. Trước hết, không phải mọi người trong dàn hòa tấu guitar đều có tinh thần tự giác như nhau, có người luôn kỷ luật trong giờ giấc thì cũng có người đi muộn từ 15 đến 20 phút hoặc vắng tập nhiều buổi, có người tự giác tập bài trước ở nhà thì cũng có người không tập làm mất thời gian những buổi tập, có người tham gia luyện tập và tham gia biểu diễn sát sao thì cũng có những người quyết định rút lui không biểu diễn. Kết quả là từ đội ngũ hơn 40 tay guitar, đến ngày biểu diễn chỉ còn lại 35 người. 

Sơ đồ dàn hòa tấu guitar trước giờ khai mạc. Nguồn: Nghệ sĩ Lê Ngọc Niển

Khó khăn thứ hai là về bài vở và kỹ thuật của thành viên dàn nhạc. Về bài vở, do 3 tác phẩm biểu diễn đều là những bài rất khó về nhịp và tiết tấu, nên mặc dù đã tập 9 buổi nhưng Saigon Guitar Ensemble vẫn trình diễn bài Techno bị lỗi tiết tấu, nhưng đa số khán giả không nhận ra. Cụ thể là ô nhịp số 49 và 50 của bè Guitar 1, do tiết tấu nghịch phách rất khó nên đa số người biểu diễn Techno trên thế giới thường đánh không chính xác. Nếu chia mỗi ô nhịp thành 16 móc kép thì giai điệu sẽ rơi vào chỗ 1, 4, 7, 10, 13. Tuy nhiên, đa số guitarist thường đánh lệch thành 1, 3, 7, 11, 13.

Techno – Jürg Kindle, bè Guitar 1 từ ô nhịp số 48 đến 50

Bên cạnh đó, cần phải bàn về kỹ thuật của các thành viên dàn hòa tấu khi biểu diễn bài Kalimba, tác phẩm này có nhịp độ rất nhanh và xử lý sắc thái phong phú, tuy những thế bấm không khó nhưng những đoạn chạy nốt rất nhanh thì một số thành viên không đáp ứng được. Việc này nảy sinh một vấn đề không mong muốn là người đàn chưa được sẽ dựa dẫm vào người đàn được, tạo ra hiện tượng một vài người giỏi “gánh team” cho cả nhóm. Nếu xem xét theo chiều hướng tích cực, những kỹ thuật khó trong tác phẩm đòi hỏi người chơi đàn phải tự xem xét là: Mình đã đàn tốt hay chưa? Mình có là gánh nặng của người khác hay không? Mình cần làm gì để cải thiện tốt hơn?

Kết luận

Việc tổ chức biểu diễn tiết mục hòa tấu khai mạc Saigon International Festival Guitar hằng năm là một hoạt động thiết thực và hữu ích, tạo sân chơi cho những người học đàn có cơ hội lên sân khấu biểu diễn. Một bài hòa tấu guitar gồm từ 4 đến 5 bè tạo thành một tổng thể tương hỗ lẫn nhau, đồng nghĩa với những thành viên trong dàn hòa tấu phải hiểu ý và hợp tác với nhau mới có thể hòa tấu nên một tác phẩm trọn vẹn, điều này góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm cá nhân và ý thức cộng đồng của người chơi guitar.

Việc tham gia biểu diễn hòa tấu là cơ hội để được học kinh nghiệm biểu diễn, được tiếp xúc với các phong cách âm nhạc mới, giúp hình thành tư duy về nét nhạc, ý nhạc, cách xử lý các hiệu ứng âm thanh để ứng dụng vào biểu diễn độc tấu. Bên cạnh đó, những người chơi guitar cũng cơ hội được biểu diễn ở một phòng hòa nhạc lớn và được nhận những tràng pháo tay nồng nhiệt từ phía khán giả, đó một nguồn khích lệ tinh thần lớn lao để các người chơi đàn có động lực theo đuổi phát triển sự nghiệp guitar. Vì vậy, mỗi người chơi đàn đừng chỉ nhìn thấy những thiệt thòi vật chất trước mắt là tự túc chi phí hay mất thời gian, mà cần một tầm nhìn xa hơn là được học hỏi kinh nghiệm biểu diễn miễn phí, được tạo cơ hội biểu diễn, được khán giả ủng hộ.